Torfowiska, choć zajmują niewielką powierzchnię lądów, stanowią niezwykle ważne i cenne ekosystemy. Szacuje się, że zawierają 10% światowych zasobów wody słodkiej i około 30% światowych zasobów węgla. To także siedliska rzadkich, wysoko wyspecjalizowanych gatunków roślin, z których najważniejsze to mchy torfowce. W Polsce wszystkie torfowce objęte są ochroną gatunkową. Z tych powodów torfowiska wymagają szczególnej opieki.

Torfowiska zajmują jedynie kilka procent powierzchni Polski, lecz ich znaczenie przyrodnicze jest olbrzymie. Szacuje się, że jest ich w naszym kraju około 50 tysięcy. Zasoby torfu w nich zawarte wylicza się na około 15 mld m³. W Polsce najliczniej reprezentowane są torfowiska niskie – około 83% wszystkich torfowisk, zajmują ponad 92% ich ogólnej powierzchni. Torfowiska wysokie stanowią 10% liczby torfowisk i zajmują około 4,7% ich areału. Najmniej jest torfowisk przejściowych stanowiących około 7% tego typu ekosystemów i zajmujących około 3,2% ich powierzchni.

Najwięcej torfowisk położonych jest w pasie pojeziernym – na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim – gdzie ich liczba wynosi od 25 do 50 na każde 100 km². Najrozleglejsze zaś obszary torfowiskowe spotyka się w dolinach rzek, a wśród nich największe w dolinie Biebrzy (100 tys. ha), Noteci (50 tys. ha), a także Tyśmienicy i Krzny (30 tys. ha).

W skali globalnej torfowiska zajmują 3% powierzchni lądów i zlokalizowane są głównie na półkuli północnej. Największe takie ekosystemy spotyka się w zachodniej Syberii, na Półwyspie Skandynawskim i w Kanadzie. Na półkuli południowej ich występowanie związane jest głównie ze strefą klimatu tropikalnego, aczkolwiek licznie obserwowane są także między innymi w Chile (przede wszystkim na Ziemi Ognistej) i w Nowej Zelandii.

Wysokie, niskie czy przejściowe?

Co oznacza, że torfowisko jest niskie, wysokie lub przejściowe? Ekosystemy torfowiskowe poddaje się różnorodnym klasyfikacjom. Szeroko rozpowszechniony jest podział ze względu na sposób zasilania w wodę. Torfowiska mogą być zasilane poprzez wody opadowe (najczęściej ubogie w biogeny), gruntowe i powierzchniowe (przeważnie zasobne w związki odżywcze).

Torfowiska niskie zasilane są zarówno wodami opadowymi, jak i gruntowymi oraz powierzchniowymi. Tworzą się w obrębie dolin rzecznych, w tym na terasach zalewowych lub w odpływowych zagłębieniach terenu. W związku z tym występują nawet na obszarach o niewielkich opadach. Są to z reguły siedliska bogate w substancje odżywcze (ze względu na trofię zaliczane do eutroficznych lub mezotroficznych), a tym samym wyróżnia je rozmaitość zbiorowisk roślinnych, m.in. są to trzcinowiska, turzycowiska, szuwary, darnie mchów brunatnych. Ze względu na to, że na takich torfowiskach nie obserwuje się przyrostów torfu powyżej poziomu wód gruntowych, są one płaskie lub wklęsłe.

Torfowiska wysokie, w przeciwieństwie do torfowisk niskich, są uzależnione wyłącznie od wód opadowych. Powstają w zagłębieniach bezodpływowych, często na wododziałach, w miejscach o trudno przepuszczalnym podłożu. Są to siedliska przeważnie skąpożywne, jałowe, ubogie w składniki pokarmowe (oligotroficzne). Z tego powodu występują na nich tylko charakterystyczne, wysoko wyspecjalizowane do życia na kwaśnym podłożu gatunki roślin. Wśród nich na wyróżnienie zasługują przede wszystkim mchy torfowce z rodzaju Sphagnum, które pełnią niebagatelną rolę retencyjną i zatrzymują duże ilości wody w torfowisku. Liczba roślin naczyniowych jest niewielka.

Torfowiska wysokie nazywane są także torfowiskami ombrogenicznymi (z języka starogreckiego ómbros oznacza deszcz), ze względu na to, że powstają tylko na obszarach o odpowiednich wielkościach opadów i w dogodnych warunkach wilgotnościowych.

Torfowiska przejściowe są pośrednim typem ekologicznym. Zasilane są zarówno wodami opadowymi i w pewnym stopniu gruntowymi i powierzchniowymi. Przejawiają słabe cechy oligotroficzne, tym samym nie są aż tak ubogie w związku odżywcze jak torfowiska wysokie. Z tego powodu charakteryzuje je nieco bogatsza szata roślinna niż właśnie torfowisk wysokich. Według niektórych naukowców torfowiska przejściowe są jedynie formą pośrednią pomiędzy rozwojem torfowiska niskiego a wysokiego…

Więcej przeczytacie w artykule Mariusza Bąka, Torfowiska – namiastka pierwotnej natury w najnowszym wydaniu (2/2022) „Geografii w Szkole”