Robert Machowski, Mariusz Rzętała

Patagonia to obszar znajdujący się na skraju południowej części kontynentu Ameryki Południowej, w granicach dwóch krajów: Argentyny i Chile. Pod względem fizycznogeograficznym swym zasięgiem zasadniczo obejmuje położony na zachodzie łańcuch górski Kordyliery Patagońskiej (Andy Patagońskie), a na wschodzie tereny Wyżyny Patagońskiej. Od zachodu oblewają ją wody Oceanu Spokojnego, a od wschodu Oceanu Atlantyckiego, pomiędzy którymi umowna granica przebiega w rejonie przylądka Horn.

Północną granicę Patagonii zasadniczo stanowią rzeki Barrancas, a następnie Colorado, które generalnie płyną z zachodu na wschód (ze wschodnich stoków Andów do Oceanu Atlantyckiego). Czasami z Patagonii wydzielana jest Ziemia Ognista, obejmująca archipelag wysp położonych na południe od Cieśniny Magellana (…)

Słonie morskie, foki, orki, wieloryby…

W Patagonii występuje wiele geograficznych osobliwości. Zdecydowanie przeważają te o naturalnej genezie, tym niemniej człowiek także odcisnął swe piętno na tych ziemiach. Lokalizacja miast i miasteczek na obszarze Patagonii ściśle warunkuje dogodną eksplorację tych terenów. Zdecydowanie przeważają miejscowości zlokalizowane bezpośrednio na wybrzeżu.

Doskonałym miejscem do rozpoczęcia poznawania uroków Patagonii jest położone u jej wrót miasto Puerto Madryn, znajdujące się w zatoce Nuevo, u nasady półwyspu Valdes. Jest to jedno z większych miast w całej Patagonii, które liczy ponad 90 tys. mieszkańców. Zostało założone 28 lipca 1865 r., kiedy to na tereny te przypłynęło na pokładzie statku „Mimosa” 150 walijskich imigrantów.

Współcześnie jest to miasto portowe, stanowiące także ważny ośrodek ruchu turystycznego. Jest jednym z najbardziej tętniących życiem miast Patagonii. Posiada piękną nadmorską aleję, z której rozpościera się widok na ogromny naturalny amfiteatr zatoki Nuevo, gdzie jednocześnie można obserwować pływy. To typowo naturalne zjawisko regularnego podnoszenia się (przypływ) i obniżania (odpływ) zwierciadła wody oceanów i mórz, spowodowane przemieszczaniem się wód pod wpływem przyciągającej siły Księżyca i Słońca. Jednak zdecydowanie najważniejszą zaletą Puerto Madryn jest jego bliskie położenie (około 50 km) od półwyspu Valdes.

Na początku lat 80. XX w. na obszarze o powierzchni 3600 km² utworzono rezerwat przyrody, gdzie ochronie podlegają gatunki ssaków morskich o światowym znaczeniu. To ostoja wielorybów, orek, delfinów, uchatek, słoni morskich, pingwinów magellańskich i innych zwierząt. Linia brzegowa w tym miejscu ma charakter klifowy, przedzielony kamienistymi, żwirowymi, a miejscami nawet piaszczystymi plażami, które są wykorzystywane jako miejsca lęgowe.

Wnętrze półwyspu ma półpustynny krajobraz o cechach właściwej Patagonii. Na południu półwyspu znajdują się pola luźnych (ruchomych) piasków, a w jego centralnej części występują liczne zagłębienia, które okresowo wypełniają się wodą. Po jej wyparowaniu powstają tzw. solniska, z których największe osiągają kilka kilometrów średnicy, chociaż liczniejsze są te o zdecydowanie mniejszych rozmiarach.

Na płaskich odcinkach wybrzeża rozmnażają się: słoń morski południowy (mirunga południowa), lew morski południowy (uchatka patagońska) oraz pingwin Magellana. W przybrzeżnych wodach dogodne miejsce do rozrodu znalazł m.in. wieloryb południowy biskajski (waleń południowy). Występują tu również orki, które tylko tu opracowały specyficzną technikę polowania, głównie na młode osobniki uchatek. Polega ona na tym, że orka rozpędza się i z całym impetem wpływa na plażę, gdzie chwyta swoją ofiarę i wraz z falą powraca do oceanu. W 1999 r. teren podlegający ochronie został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Skamieniały las i szczątki dinozaurów

Około 25 kilometrów na południe od miasta Sarmiento, znajduje się jedno z nielicznych stanowisk na całej Ziemi, gdzie występuje tzw. skamieniały las. Tereny te w przeszłości stanowiły dno morskie, a po ustąpieniu słonych wód powstały podmokłe obszary z jeziorami, gdzie w gorącym i wilgotnym klimacie rosły wysokie na około 100 m drzewa iglaste oraz palmy. Po wypiętrzeniu się pasma Andów nastąpiły m.in. diametralne zmiany w cyrkulacji atmosferycznej oraz wzrosła działalność wulkaniczna. Tym samym pojawiły się sprzyjające warunki do rozwoju procesów fosylizacji.

Cały obszar, w tym rosnące tu drzewa i palmy, został pokryty warstwą utworów piroklastycznych pochodzących z erupcji wulkanicznych (głównie pyłów i popiołów). Powstałe warstwy osadów utworzyły szczelną, ochronną pokrywę, która stanowiła pewnego rodzaju sarkofag dla pogrzebanych tu roślin i zwierząt.

Na przestrzeni setek tysięcy lat przesączająca się w podłoże woda wzbogacała się w związki mineralne (głównie krzemionkę). Po dotarciu do zasypanej materii organicznej następował proces jej zamiany w skamieliny, które w tej formie przetrwały do czasów współczesnych.

Powszechnie występują tu nie tylko pozostałości pni drzew i palm, ale także skamieniałe liście, gałęzie, owoce, a nawet ich nasiona. Niestety w latach 60. XX w., odkryto w okolicy złoża ropy naftowej i w całym regionie rozwinęło się jej intensywne wydobycie. Ciężki sprzęt firm wiertniczych często przejeżdżał przez tereny skamieniałego lasu nierzadko niszcząc znajdujące się tu okazy. Dlatego też, aby ukrócić ten proceder na początku lat 70. XX w. utworzono rezerwat przyrody. Obszar chroniony ma około 300 km² powierzchni, rozciąga się z północy na południe na długości około 80 km i szerokość 4 km.

W Patagonii dosyć powszechnie występują również skamieniałe szczątki dinozaurów. We wspomnianym mieście Sarmiento znajduje się paleontologiczny park z licznymi modelami dinozaurów. To właśnie w Patagonii odnaleziono jedno z największych na całym świecie stanowisk z tego typu skamieniałościami. To tu odkryto szczątki największego znanego drapieżnego dinozaura. Nazwano go Gigantosaurus carolinii i ocenia się, że ważył około 6-8 ton i mierzył nawet 14 m długości. Z tych terenów pochodzą również skamieniałości Argentinosaurusa, jak dotąd największego znanego zwierzęcia, które kiedykolwiek poruszało się po Ziemi. Był to roślinożerca o długości nawet 45 m i masie około 100 ton.

Naskalne malunki

W malowniczym kanionie rzeki Pinturas, w środkowej części argentyńskiej Patagonii, znajduje się znana na całym świecie Jaskinia Rąk (La Cueva de las Manos). Archeologiczne i paleontologiczne znaczenie tego miejsca polega na tym, że na ścianach jaskini, a właściwie zespołu jaskiń u podstawy góry, znajdują się wielobarwne malowidła przedstawiające głównie ludzkie ręce, ale także zwierzęta, figury geometryczne, sceny polowań i wiele innych. Rysunki te uważane są za najstarsze świadectwa pochodzące od plemion Ameryki Południowej.

Ocenia się, że najwcześniejsze malowidła powstały nawet około 14 tys. lat temu. We wnętrzu jaskini zidentyfikowano ponad 800 rysunków. Malowidła zostały odkryte przez Francisco Moreno w 1876 r., należą do kultury Tehuelche i jej poprzedników. Ze względu na swe wyjątkowe walory jaskinia została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (…)

Cały artykuł przeczytacie w wydaniu (1/2021) „Geografii w Szkole”