W Azji Wschodniej znajdują się trzy potęgi gospodarcze: Chiny, Japonia i Korea Południowa. Relacje gospodarcze między tymi państwami opierają się na współpracy i rywalizacji. Związki te były i są bardzo skomplikowane. Co jakiś czas zwiększa się ryzyko wystąpienia konfliktów zbrojnych, mających poważne implikacje dla regionalnej ekonomii.

Otwarte działania militarne mogą wybuchnąć na skutek zaognienia sporów terytorialnych na morzach (np. o wyspy Dokdo/Takeshima między Koreą Południową a Japonią). Nietrudno o eskalację w związku z istnieniem wielu płaszczyzn podziałów:

1) różne ustroje polityczne (demokracja – Japonia, Korea Południowa; autorytaryzm – Chiny),

2) trudna historia (m.in. imperializm japoński w I połowie XX wieku na ziemiach chińskich i koreańskich),

3) różnice kulturowe (cywilizacja chińska a japońska),

4) odmienne podejście do praw człowieka (krytyka ich łamania w Chinach),

5) problematyczna współpraca w dziedzinie obronności z państwami trzecimi (w Japonii i Korei Południowej stacjonują wojska Stanów Zjednoczonych – 1. i 3. pod względem wielkości poza ziemią amerykańską; Chiny jako jedyne państwo na świecie podpisały traktat obronny z Koreą Północną, państwem stanowiącym zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego i światowego ze względu na ambicje zbrojeniowe).

Silna współpraca gospodarcza – wybrane aspekty

W 1992 r. Korea Południowa nawiązała pierwsze od II wojny światowej stosunki dyplomatyczne z Chinami, a japoński cesarz Akihito odbył historyczną podróż do Pekinu. Relacje obu państw z Komunistyczną Partią Chin ociepliły się. Był to efekt pragmatycznego myślenia; odłożono na bok wzajemne niechęci w związku z korzyściami płynącymi ze współpracy ekonomicznej. Kooperacja ta miała potencjał do rozwoju ze względu m.in. na bliskość geograficzną oraz zbliżoną kulturę pracy.

W 1992 r. władze Chin utworzyły wzdłuż wybrzeża blisko 60 różnego rodzaju stref ekonomicznych, w których istniały dogodne warunki do bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Zachęcano do inwestowania w tych strefach firmy zagraniczne, a wśród nich południowokoreańskie i japońskie podmioty. Kuszące były szczególnie udogodnienia fiskalno-administracyjne oraz szeroki dostęp do licznej i taniej siły roboczej, surowców i półfabrykatów.

Wraz z poprawą międzypaństwowych relacji oraz wdrażaną przez Chiny strategią otwarcia gospodarczego na świat, firmy z Korei Południowej i Japonii rozpoczęły przenoszenie zakładów przemysłowych do tego kraju. Dotyczyło to zwłaszcza wielkich koncernów. Najczęstszą formą BIZ były spółki joint venture tworzone z chińskimi firmami. Południowokoreański Samsung Electronics zawiązał pierwszą taką spółkę w 1992 r. (Huizhou Samsung Electronics Co. Ltd z siedzibą w Huizhou), a japońska Toyota – w 1995 r. (Tianjin Fengjin Auto Parts Co. z siedzibą w Tiencinie).

Najczęściej 2-3 lata po powstaniu przedsiębiorstwa ruszała pełna linia produkcyjna towarów wysyłanych statkami za granicę. To właśnie maksymalizacja eksportu była głównym powodem zagranicznych inwestycji w Chinach do końca lat 90. XX wieku. Później nastąpiły zmiany. Coraz mniej opłacało się lokalizować fabryki w nadmorskiej części Państwa Środka, gdzie koszty produkcji były już stosunkowo wysokie. Średnie miesięczne płace były już kilka razy wyższe niż w azjatyckich państwa rozwijających się (jak Wietnam czy Indonezja). Tym samym niektóre zagraniczne zakłady produkcyjne zaczęto przenosić do Azji Południowo-Wschodniej i Południowej (Indie). Alternatywą było także relokowanie przemysłu do chińskiego interioru, gdzie występowały niższe koszty pracy niż na wybrzeżu.

Co więcej, priorytetem dla zagranicznych firm – zwłaszcza elektronicznych – stała się zmiana głównego celu produkcyjnego. Fabryki skoncentrowały się na produkcji sprzętu bezpośrednio dla chińskich konsumentów. Udawało się to przez kilkanaście lat, jednak sytuacja zmieniła się wraz z awansem technologicznym wspieranych przez rząd chińskich przedsiębiorstw.

W 2019 r. południowokoreański Samsung Electronics i japońskie Sony zamknęły ostatnie fabryki smartfonów w Chinach – montaż był już tam nieopłacalny, ponieważ wewnętrzny rynek telefonów komórkowych został zdominowany przez chińskich producentów – Huawei i Xiaomi.

Równolegle do BIZ, rozwija się także współpraca w zakresie handlu między Chinami, Japonią i Koreą Południową. W latach 2001-2007, pomiędzy przystąpieniem Chin do Światowej Organizacji Handlu (WTO) a początkiem światowego kryzysu finansowego, kwitła wymiana handlowa z pozostałymi potęgami Azji Wschodniej. Zaufanie Japończyków i Koreańczyków do współpracy gospodarczej z Chińczykami utrzymywało się na wysokim poziomie.

W latach 2008-2017, a więc w okresie stopniowego wychodzenia ze światowego kryzysu, zmniejszało się tempo wzrostu wartości eksportu i importu między potęgami regionu. Mimo to, w grupie czołowych partnerów handlowych danego państwa Azji Wschodniej zawsze znajdował się przynajmniej jeden z sąsiadów.

Potęgi gospodarcze Azji Wschodniej wytworzyły złożoną sieć powiązań gospodarczych, co można obserwować na przykładzie koreańskich półprzewodników. Koreańskie firmy wyspecjalizowały się w produkcji i eksporcie półprzewodników, posiadając fabryki w kraju i w Chinach. Do wytworzenia tych towarów potrzebne są substancje chemiczne japońskich producentów mających fabryki w Japonii, Korei Południowej i Chinach. Z kolei półprzewodniki są jednym z podstawowych elementów urządzeń elektronicznych, w tym smartfonów. W 2017 r. koreańskie telefony komórkowe były składane w dwóch państwach Azji Wschodniej: w Korei Południowej i Chinach (…)

Więcej przeczytacie w artykule Macieja Kałaski „Trzy potęgi Azji Wschodniej – blaski i cienie współpracy gospodarczej” w wydaniu (4/2020) „Geografii w Szkole”.